Warunki i tryb orzeczenia alimentów od dzieci dla rodziców
2024-07-19

Warunki i tryb orzeczenia alimentów od dzieci dla rodziców

Podstawą prawną dochodzenia alimentów przez rodziców od dzieci jest art. 87 i 128 kro, zgodnie z którymi: „rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się” oraz „obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.” Jednocześnie, zgodnie z treścią art. 133 § 2 kro, uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

Kolejność alimentacji. Kilku zobowiązanych do alimentacji na rzecz rodziców.

Należy pamiętać jednak o zasadzie wyrażonej w art. 27 kro, zgodnie z którą „oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli”. Zwrócić uwagę należy również na art. 130 kro stanowiący, że „obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.” W praktyce oznacza to, że jeżeli mówimy o rodzicach pozostających w związku małżeńskim to w pierwszej kolejności to małżonkowie są zobowiązani do wzajemnej pomocy i wspierania się także finansowego. W przypadku rodziców będących jednocześnie małżonkami rozwiedzionymi, po unieważnieniu małżeństwa lub po orzeczeniu separacji w pierwszej kolejności winni są oni skorzystać z możliwości żądania zasądzenia alimentów od drugiego małżonka, zgodnie z art. 60 kro.

Dopiero po wyczerpaniu tej ścieżki rodzice mogą ubiegać się o alimenty od swoich dzieci przy czym należy pamiętać o ogólnej zasadzie zobowiązanych osób do alimentacji zgodnie z którą
obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych (a zatem dzieci, wnuków, prawnuków) przed wstępnymi (rodzicami, dziadkami, pradziadkami), a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi (art. 129 § 1 kro). Art. 129 § 2 kro stanowi z kolei, że „krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.”

W konsekwencji oznacza to, że w przypadku, gdy rodzic lub rodzice posiadają kilkoro dzieci to obowiązek alimentacji na ich rzecz obciąża dzieci nie w częściach równych, a w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym. Przyjmuje się również, że w związku z tą zasadą, uprawniony nie może żądać zaspokojenia w całości jego usprawiedliwionych potrzeb przez jedno dziecko, podczas gdy alimenty mogłyby dostarczać wszystkie dzieci w odpowiednio mniejszej części. (B. Dobrzański [w:] Kodeks rodzinny…, red. B. Dobrzański, J. Ignatowicz, 1975, s. 772. Por. S. Szer, Prawo rodzinne, Warszawa 1966, s. 307.) W wyroku może okazać się, że kwota alimentów będzie inna dla każdego z zobowiązanych do alimentacji, a nawet że powództwo zostanie oddalone w stosunku do niektórych z nich.

Pojęcie niedostatku. Problemy związane z orzekaniem alimentów.

W przeciwieństwie do małoletnich dzieci, które uprawnione są do otrzymywania świadczeń alimentacyjnych od rodziców niezależnie od sytuacji majątkowej, w przypadku alimentów od dzieci na rzecz rodziców należne one są jedynie wówczas wtedy, gdy rodzice znajdują się w niedostatku. Pojęcie stanu niedostatku nie zostało sprecyzowane w kodeksie rodzinnym i opiekuńczym. Przyjmuje się, że stan niedostatku zachodzi wtedy, „kiedy uprawniony nie ma w ogóle lub nie ma dostatecznych własnych środków, które mogłyby zaspokoić jego usprawiedliwione potrzeby.” (A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 133.) Można również przyjąć, że niedostatek zachodzi wtedy, gdy dana osoba nie jest w stanie własnymi siłami zaspokoić własnych usprawiedliwionych potrzeb.

Potrzebujesz pomocy radcy prawnego ? Zapraszam do kontaktu.

W praktyce problem powstaje wtedy, gdy świadczenia alimentacyjnego żąda rodzic, który np. z własnej woli nie podjął zarobkowania, nie chce pracować, wskutek licznych zobowiązań kredytowych nie jest w stanie samodzielnie się utrzymać, albo gdy wskutek alkoholizmu, narkomanii i powstałych z tych przyczyn chorób nie jest w stanie zarobkować. Wątpliwości w tym przedmiocie rozstrzyga uchwała Sądu Najwyższego – cała Izba SN Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. III CZP 91/86, zgodnie z którą „za nadużycie prawa podmiotowego może być uznane żądanie alimentów przez osobę niezdolną do samodzielnego utrzymania się, która z własnej winy znalazła się w niedostatku. Dotyczyć to będzie osób, które mimo starannego ich wychowania i opieki rodziców same doprowadziły się do nałogowego alkoholizmu czy narkomanii i odmawiają poddania się leczeniu.” Okoliczności wskazujące na zawiniony stan niedostatku po stronie rodziców będą musiały być zatem udowodnione w ewentualnym postępowaniu sądowym.

W orzecznictwie podnosi się również problem niedostatku, w sytuacji w której rodzic posiada majątek. W takiej sytuacji przyjmuje się, że jeżeli majątek ten przynosi dochody, to nie można mówić o stanie niedostatku nawet wówczas, gdy nie dochody nie wystarczają na pokrycie usprawiedliwionych potrzeb rodzica (A. Kawałko, H. Witczak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 133) Jednocześnie, jeżeli rodzic posiada nieruchomość, którą mógłby sprzedać lub obciążyć prawem (np. najmu) to nie można mówić o stanie niedostatku. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2018 r., sygn. V CNP 22/17). Powołuje się również to, że uprawniony do alimentacji rodzic nie ma obowiązku sprzedawania majątku, gdyby sprzeciwiały się temu zasady współżycia społecznego, przykładowo: posiadana nieruchomość stanowi kawalerkę, w której rodzic zamieszkuje, a jej sprzedaż będzie wiązała się z koniecznością wynajmu mieszkania, co w dłuższej perspektywie będzie wiązało się z wyższym kosztem utrzymania tej osoby.

Kolejną kwestią, która budzi kontrowersje w praktyce jest ubieganie się przez rodziców alimentów od dzieci, w sytuacji w której rodzice nie wykonywali prawidłowo obowiązków rodzicielskich. Ma to miejsce przykładowo, w sytuacji w której rodzice nie sprawowali opieki, nie utrzymywali kontaktów, sami nie płacili zasądzonych alimentów na rzecz dzieci, zaniedbywali dziecko w dzieciństwie, nie dbali o więzy rodzinne, porzucili dziecko, a wręcz swoim zachowaniem miały negatywny wpływ na dorastanie dziecka (np. alkoholizm, narkomania, przemoc, inne uzależnienia). W powołanej uchwale Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. III CZP 91/86 zostało orzeczone, że „w razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Nie może to nastąpić, gdy uprawnionym jest małoletnie dziecko.”

Podsumowanie

Podsumowując, istnieje prawna możliwość uzyskania alimentów przez rodziców od swoich dzieci. Przepisy prawa regulują w dość precyzyjny sposób taką możliwość, a ewentualne powództwo o zasądzenie alimentów będzie musiało być wykazane przed sądem, który dokona analizy przedstawionych dowodów, a także jego zasadności.

Zobacz również – Rozwód z orzekaniem o winie a rozwód bez orzekania o winie