Różnice pomiędzy stowarzyszeniem a fundacją
Wolność do zrzeszania się została zagwarantowana już w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jako wyraz jednej z zasad demokratycznego państwa prawnego. Zgodnie z art. 12 Konstytucji RP: „Rzeczpospolita Polska zapewnia wolność tworzenia i działania związków zawodowych, organizacji społeczno-zawodowych rolników, stowarzyszeń, ruchów obywatelskich, innych dobrowolnych zrzeszeń oraz fundacji.” Wyjaśnić należy, czym różni się stowarzyszenie od fundacji, gdyż obie formy zrzeszania się są dość podobne, co potencjalnie może rodzić wątpliwości przy wyborze odpowiedniej formy dla planowanego przedsięwzięcia.
Czym jest stowarzyszenie?
Jak wskazuje ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach – stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych[1]. Stowarzyszenie samodzielnie określa swoje cele, programy działania i struktury organizacyjne oraz uchwala akty wewnętrzne dotyczące jego działalności[2]. Ustawodawca pozostawił więc możliwość określania celów do decyzji samego stowarzyszenia. Z pewnością muszą być to jednak cele zgodne z prawem.
Niezarobkowego charakteru stowarzyszenia nie należy jednak utożsamiać z zakazem prowadzenia działalności gospodarczej przynoszącej zysk. Istotne jest bowiem przekazywanie dochodów uzyskanych z działalności wyłącznie na realizację celów statutów. Tym samym nie mogą one być dzielone pomiędzy członków stowarzyszenia.[3]
Kolejną cechą stowarzyszenia jest oparcie swojej działalności na pracy społecznej swoich członków. Nie jest jednak wykluczone zatrudnianie pracowników, w tym również swoich członków do prowadzenia spraw stowarzyszenia[4].
Co istotne, stowarzyszenia mają prawo wypowiadania się w sprawach publicznych[5]. Mogą również reprezentować interesy zbiorowe swoich członków wobec organów władzy publicznej.[6]
Główne cele i zasady działania stowarzyszenia są takie jak wskazano powyżej. Ustawa prawo stowarzyszeniach rozróżnia dwie formy stowarzyszeń: zwykłe i rejestrowe. Pierwsza z tych form to forma uproszczona – do jego założenia wystarczą zaledwie 3 osoby. Konieczne jest uchwalenie regulaminu działalności określającego m.in. nazwę stowarzyszenia, cel lub cele, siedzibę, osobę reprezentującą stowarzyszenie na zewnątrz, środki działania[7]. Następnie stowarzyszenie musi uzyskać wpis do ewidencji stowarzyszeń zwykłych prowadzonych przez starostę.
Drugą formą stowarzyszenia jest stowarzyszenie rejestrowe. Tworzy je minimum 7 członków. Stowarzyszenie musi uchwalić statut i wybrać władze stowarzyszenia. Tego rodzaju stowarzyszenie podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym – w tym celu zarząd składa wniosek o wpis stowarzyszenia w KRS.
Majątek stowarzyszenia pochodzić może ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, dochodów z własnej działalności, dochodów z majątku stowarzyszenia oraz ofiarności publicznej.[8]
Czym jest fundacja?
Fundacja z kolei jest tworzona przez osobę fizyczną, która nazywana jest fundatorem. Może być nią dowolna osoba fizyczna, niezależnie od obywatelstwa i miejsca zamieszkania, a także osoba prawna mająca siedzibę w Polsce bądź za granicą. Ustawa o fundacjach ściśle precyzuje, w jakich celach dozwolone jest tworzenie fundacji. Mają być to cele zgodne z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej społecznie lub gospodarczo użyteczne, przykładowo, takie jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska, opieka nad zabytkami.[9]
Fundator swoją wolę utworzenia fundacji składa wyraża w oświadczeniu w formie aktu notarialnego – jest to akt fundacyjny[10]. Podstawę działalności stanowi statut uchwalany przez fundatora, w którym ustalone są m.in.: nazwa i siedziba fundacji, majątek, cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji, skład zarządu, obowiązki i uprawnienia tego organu i członków. Fundacje podlegają również wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego.
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą dla realizacji swoich celów. Ustawa nakłada również wymóg przeznaczenia na ten cel środków pieniężnych w wysokości co najmniej 1.000 zł.[11] Działalność gospodarcza nie może być jednak głównym celem fundacji, gdyż podstawowym celem ma być prowadzenie działalności statutowej, a działalność gospodarcza ma jedynie służyć wykonywaniu celów statutowych.
Różnice pomiędzy stowarzyszeniem a fundacją
Podstawową różnicą pomiędzy obiema powyższymi formami zrzeszania są jego „fundamenty”. U źródła stowarzyszenia stoją bowiem ludzie, których łączy wspólna idea, cele. Ustawa prawo o stowarzyszeniach nakłada wymóg zgromadzenia odpowiedniej liczby osób, którzy mogą utworzyć stowarzyszenie – bez „zebrania” odpowiedniej liczby osób utworzenie stowarzyszenia nie będzie możliwe. W przypadku fundacji sprawa wygląda inaczej – tutaj podstawą jest fundator, który uchwala statut, a w nim określony jest m.in. majątek. Ustawa o fundacjach nie nakłada obowiązku zgromadzenia odpowiedniej liczby członków, tak aby fundacja mogła działać. Mało tego, w orzecznictwie podkreśla się, że „fundacja nie jest organizacją zrzeszającą członków, ale podmiotem prawa, skierowaną na działanie zewnętrzne na rzecz destynariuszy, którzy nie biorą udziału w działalności organizacyjnej fundacji”.[12] W odniesieniu do stowarzyszeń – nie ma wymogu kierowania swoich działań do osób z zewnątrz. Działać mogą one zarówno na rzecz osób z zewnątrz bądź własnych członków np. poprzez reprezentowanie interesów zbiorowych swoich członków wobec organów władzy publicznej.[13]
W pozostałych aspektach stowarzyszenia i fundacje są dość zbliżone. Obie formy zrzeszeń podlegają ewidencjowaniu – w Krajowym Rejestrze Sądowym, bądź w przypadku stowarzyszeń zwykłych w ewidencji prowadzonej przez starostę. Można je tworzyć wyłącznie w celach zgodnych z prawem np. społecznie lub gospodarczo użytecznych.
W obu formach zrzeszania się dozwolone jest prowadzenie działalności gospodarczej. W odróżnieniu jednak od innych podmiotów prawa, wypracowany zysk przeznaczany jest na dalszą działalność statutową i nie podlega podziałowi pomiędzy członków. Powyższe ma zastosowanie zarówno do stowarzyszenia, jak i do fundacji.
Różnice pomiędzy stowarzyszeniami a fundacjami najlepiej będzie zobrazować na przykładach. Przykładami fundacji będą: Fundacja Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, Polski Czerwony Krzyż, Fundacja Siepomaga, Polska Fundacja Pomocy Dzieciom, Polska Fundacja Przedsiębiorczości. Wśród stowarzyszeń wymienić należy: Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich, Stowarzyszenie Obrona Zwierząt.
Na tych przykładach widać, że fundacje ukierunkowane są na pomoc osobom spoza fundacji, a pomoc ta często przybiera postać materialną np. w postaci sfinansowania kosztów leczenia. W przypadku stowarzyszeń aspekt pomocy materialnej nie ma decydującego znaczenia. W takiej sytuacji ważna jest działalność w celu zrealizowania określonych celów, które często mają charakter niematerialny.
[1] art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[2] art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[3] art. 34 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[4] art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[5] art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[6] art. 1 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[7] art. 40 ust. 2 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[8] art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach
[9] art. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach
[10] art. 3 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach
[11] art. 5 ust. 5 ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach
[12] wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 30.07.1998 r., I ACa 500/98
[13] art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. Prawo o stowarzyszeniach