
Przysposobienie pasierba – czy jest możliwe? Jakie przepisy je regulują
Kodeks rodzinny i opiekuńczy wyróżnia trzy rodzaje przysposobienia: niepełne, pełne i całkowite.
Rodzje przysposobienia
Przysposobienie niepełne (art. 124 kro) polega na tym, że jego skutkiem jest powstanie stosunku przysposobienia wyłącznie pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym, z zastrzeżeniem, że skutki rozciągają się także na zstępnych (tj. dzieci, wnuków) przysposobionego. W praktyce oznacza to, że przysposobiony jest traktowany jak naturalne dziecko przysposabiających, a w przyszłości dzieci przysposobionego będą wnukami przysposabiających, natomiast w pozostałym zakresie przysposobiony pozostaje członkiem swojej rodziny „naturalnej”. Co więcej, taki stosunek przysposobienia powoduje również, że pozostałe dzieci przysposabiających nie stają się rodzeństwem przysposobionego.
Przysposobienie pełne (art. 121 kro) polega na tym, że w jego wyniku przysposobiony staje się dzieckiem przysposabiających oraz członkiem jego rodziny. Zasada ta rozciąga się również na zstępnych przysposobionego. Jednocześnie ustają wszelkie prawa i obowiązki łączące przysposobionego z jego krewnymi oraz wszelkie prawa i obowiązki krewnych względem przysposobionego – ustają wszelkie więzi rodzinne. Oznacza to, że niejako w miejsce dotychczasowych krewnych wchodzą przysposabiający oraz jego krewni.
Z kolei wskutek przysposobienia całkowitego (art. 124 (1) kro) powstają takie same następstwa jak przy przysposobieniu pełnym. Charakteryzuje się ono, w odróżnieniu od przysposobienia pełnego, tym że więzi pokrewieństwa łączące przysposobionego z jego naturalną rodziną zostają nieodwracalnie zerwane i nie jest możliwe ustalenie pochodzenie przysposobionego w drodze powództwa o uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia czy ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa. Możliwość ustalenia przysposobienia całkowitego powstaje wtedy, gdy rodzice przysposobionego wyrażą przed sądem opiekuńczym zgodę na jego przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego (tzw. zgoda blankietowa). Przysposobienie całkowite jest nierozwiązywalne, jego skutkiem jest sporządzenie nowego aktu urodzenia, a dotychczasowy akt urodzenia nie podlega ujawnieniu.
Warunki, które musi spełnić przysposobiony i przysposabiający
Pasierb jest synem jedynie jednego z małżonków np. pochodzącym z poprzedniego związku. Istnieje możliwość jego przysposobienia przez drugiego małżonka. Aby można było przysposobić dziecko musi być ono małoletnie (tj. poniżej 18 r.ż.), a warunek ten musi być spełniony w dniu złożenia wniosku o przysposobienie. Przepisy kro stanowią również, że przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra. Jest to zatem przesłanka, którą będzie kierować się sąd przy ustanowieniu przysposobienia.
Osobie przysposabiającej przepisy stawiają następujące warunki. Art. 114 (1) § 1 kro stanowi, że przysposabiający musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych, posiadać odpowiednie kwalifikacje osobiste uzasadniające przekonanie, że będzie należycie wywiązywać się z obowiązków przysposabiającego oraz posiadać opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, o którym mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że obowiązek ten jej nie dotyczy. Ponadto, pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym powinna występować odpowiednia różnica wieku.
Wobec macochy bądź ojczyma przysposabiającego pasierba nie jest wymagane uzyskanie świadectwa ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, gdyż art. 172 ust. 2 pkt 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej stwierdza, że obowiązek powyższy nie dotyczy osób spokrewnionych bądź spowinowaconych z dzieckiem. Dodać należy, że dla ojczyma lub macochy dziecko, jako krewny małżonka jest powinowatym. Ponadto, art. 170 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy stwierdza, że ośrodek adopcyjny nie wszczyna postępowania w zakresie poszukiwania kandydatów do przysposobienia dziecka, w przypadku gdy gotowość przysposobienia zgłasza osoba spowinowacona z dzieckiem.
Przesłanka odpowiednich kwalifikacji osobistych jest interpretowana szeroko. Wśród cech uzasadniających przekonanie, że przysposabiający będzie należycie wywiązywał się ze swoich obowiązków wyróżnia się:
– odpowiednią postawę moralną, postawę etyczną oraz brak skazania za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności, brak skazania za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby, brak skazania za przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, brak orzeczenia zakazu prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, (zapewne ta przesłanka może być weryfikowana za pomocą zaświadczenia o niekaralności),
– dobry stan zdrowia psychicznego i fizycznego (w tym brak chorób zakaźnych), (weryfikowany za pomocą odpowiedniego zaświadczenia lekarskiego),
– przekonania niestwarzające zagrożenia dla zdrowia lub życia dziecka (z eliminacją przekonań wykluczających możliwość leczenia szpitalnego, przeprowadzenia operacji dziecka, transfuzji krwi, przeszczepów),
– rzeczywista motywacja przysposabiającego, (przykładowo z wykluczeniem przekonań, że dziecko: wypełni pustkę w małżeństwie czy uratuje małżeństwo w kryzysie),
– odpowiednia postawa rodzicielska, cechująca się: pełną akceptacją dziecka, jego zalet i wad, jego praw, współpracą z dzieckiem w celu rozwijania jego talentów i uzdolnień,
– odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz możliwości zarobkowe i majątkowe, które zapewnią przysposobionemu odpowiednie warunki życia i rozwoju
– stabilne źródło utrzymania, (weryfikowane zaświadczeniem o zatrudnieniu, PIT-em, wydrukiem z CEIDG poświadczającym prowadzenie działalności gospodarczej, czy też innymi dokumentami)
– brak pozbawienia władzy rodzicielskiej,
Odpowiednia różnica wieku jest pojmowana jako różnica wieku, która naturalnie zachodzi między rodzicami a dziećmi. Przyjmuje się zatem, że powinna ona wynosić minimalnie 18 lat, a maksymalnie 40 lat. Jest to jedynie pewnego rodzaju wytyczna niewynikająca z żadnego przepisu kro. Oznacza to, że sąd będzie brał pod uwagę wszystkie okoliczności sprawy, a np. większa bądź mniejsza różnica wieku pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym nie przekreśla automatycznie możliwości przysposobienia.
Procedura przysposobienia

Procedurę przysposobienia inicjuje wniosek skierowany do sądu opiekuńczego właściwego dla osoby przysposabiającego lub osoby, która ma być przysposobiona (art. 585 § 1 i 2 kpc). Wniosek taki jest wolny od opłat sądowych (art. 95 ust. 1 pkt 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych).
Do wniosku załączyć należy odpis aktu urodzenia dziecka, odpis aktu małżeństwa oraz inne dokumenty wskazujące na spełnienie „kwalifikacji osobistych”, o których mowa powyżej.
Następnie zostanie wyznaczona rozprawa, z uwagi na treść przepisu art. 586 § 1 kpc. Na termin rozprawy zostaną wezwani przysposabiający (ojczym/macocha) oraz rodzice dziecka (biologiczni), z tego względu, że art. 119 kro nakłada obowiązek uzyskania zgody obojga rodziców na przysposobienie, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
Art. 119 § 2 kro stanowi o tym, że sąd opiekuńczy ma możliwość orzec przysposobienie, biorąc pod uwagę szczególne okoliczności, pomimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.
W komentarzu wskazuje się ponadto, że odmowa zgody na przysposobienie może być potraktowana jako nadużycie władzy rodzicielskiej i stać się przesłanką do pozbawienia władzy rodzicielskiej (art. 111 § 1 kro).
Zaznaczyć również należy, że sąd ma obowiązek uzyskać zgodę na przysposobienie od dziecka, które ukończyło 13 lat. Sąd z kolei powinien wysłuchać dziecka, które nie ukończyło 13 lat, ale może pojąć znaczenie przysposobienia. W wyjątkowych przypadkach sąd może odstąpić od konieczności wysłuchania dziecka, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody lub jeżeli z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego. (art. 118 § 3 kro).
Ponadto, art. 586 § 4 kpc stanowi, iż przed wydaniem orzeczenia sąd opiekuńczy występuje o opinię do ośrodka adopcyjnego, a w razie potrzeby uzasadnionej dobrem dziecka może także zasięgnąć opinii innej specjalistycznej placówki. Takie sformułowanie przepisu świadczy o tym, że opinia taka jest obligatoryjna. Opinia taka zawiera opinię kwalifikacyjną o kandydatach do przysposobienia dziecka, ustalenie relacji między przysposabianym a przysposabiającym, ustalenie relacji między rodzicami przysposabianego a przysposabiającym, inne istotne dla sądu informacje o przysposabianym lub przysposabiającym.
Skutki
Generalnie zasadą jest to, że skutkiem przysposobienia jest powstanie takiego samego stosunku jak pomiędzy rodzicami i dziećmi.
W przypadku przysposobienia pełnego dziecko przysposobione przez ojczyma lub macochę jest traktowane jak dziecko naturalne. Oznacza to, że powstaje obowiązek wzajemnej alimentacji, prawo do dziedziczenia z mocy ustawy, powstaje władza rodzicielska oraz prawo i obowiązek utrzymywania kontaktów. Jednocześnie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska rodzica naturalnego nad przysposobionym (art. 123 § 1 kro).
W przypadku przysposobienia niepełnego powstaje stosunek wg. prawa rodzinnego, pomiędzy przysposabiającym a przysposobionym z wykluczeniem krewnych przysposabiającego. Oznacza to, że dziecko może np. dziedziczyć po swoim ojczymie lub macosze, ale nie po krewnych przysposabiającego.
Kwestia nazwiska dziecka przysposobionego
Art. 122 § 3 kro stwierdza uprawnienie przysposabiającego do złożenia wniosku o zmianę imienia lub imion przysposobionego w orzeczeniu kończącym postępowanie.
Ustawodawca przesądził, że przysposobiony pasierb otrzymuje nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z małżeństwa jego rodzica i ojczyma lub macochy. (art. 122 § 1 kro).
Podsumowując, procedura przysposobienia jest stosunkowo nieskomplikowana, a jej przeprowadzenie jest wolne od opłat sądowych. Należy spełnić przesłanki wymagane przez kro i złożyć stosowny wniosek. Najwięcej kłopotów może sprawić uzyskanie zgody biologicznego rodzica na przysposobienie dziecka przez jego macochę lub ojczyma, natomiast przepisy otwierają możliwość pozbawienia władzy rodzicielskiej rodzica biologicznego, jeżeli brak zgody stanowi nadużycie tej władzy.
Najbezpieczniejszą opcją byłoby w pierwszej kolejności pozbawienie rodzica biologicznego władzy rodzicielskiej, o ile są ku temu stosowne przesłanki, dlatego że wtedy w postępowaniu o przysposobienie nie będzie wymagana zgoda tego rodzica na przysposobienie.