Porzucenie osoby starszej w szpitalu – konsekwencje
W okresie świątecznym często zdarza się, że część rodzin przekazuje seniorów do szpitali lub też nie odbiera ich ze szpitala w terminie do tego przewidzianym. Czy takie zachowanie jest legalne? Jak powinien postąpić w takiej sytuacji szpital? Czy i jakie czynności podejmuje MOPS lub GOPS? Poniżej przedstawiamy krótką analizę tego zagadnienia
Czy porzucenie może być traktowane jako przestępstwo porzucenia z art. 210 § 1 kk?
Sąd Najwyższy przesądził w uchwale z dnia 4 czerwca 2001 r. V KKN 94/99, że „porzucenie”, o którym mowa w art. 187 § 1 d.k.k. (obecnie art. 210 § 1 k.k.), oznacza działanie polegające na opuszczeniu dziecka lub osoby nieporadnej, połączone z zaprzestaniem troszczenia się o nią, bez zapewnienia jej opieki ze strony innych osób. Do istoty „porzucenia” należy więc pozostawienie osoby, nad którą miała być roztoczona opieka, własnemu losowi, przy czym chodzi tu nie tylko o zaniechanie sprawowania opieki nad osobą małoletnią lub nieporadną, lecz także o uniemożliwienie takiej osobie udzielenia natychmiastowego wsparcia.” Wobec czego, jeżeli rodzina pozostawia osobę starszą w szpitalu, w którym ma ona zapewnioną opiekę to nie można mówić o porzuceniu w rozumieniu kodeksu karnego.
Szpital nie jest miejscem stałego pobytu, o czym orzekł NSA w postanowieniu z dn. 11 sierpnia 2020 r., sygn. I OW 300/19. Zgodnie z treścią tego orzeczenia „pobyt osób przebywających w zakładach opieki zdrowotnej ma charakter jedynie czasowy, nawet jeśli pobyt ten jest długotrwały, gdyż związany jest wyłącznie z leczeniem. Placówki takie bez wątpienia nie służą celom mieszkalnym.”
„Nie budzi wątpliwości Naczelnego Sądu Administracyjnego, że nie może być zakwalifikowany jako miejsce zamieszkania wnioskodawcy w rozumieniu art. 25 Kodeksu cywilnego Wojewódzki Szpital Neuropsychiatryczny (…) w L. Tego rodzaju placówka lecznicza nie jest przeznaczona do zamieszkiwania i nie może stanowić miejsca, w którym osoby przebywają z zamiarem stałego pobytu. Samodzielny publiczny zakład opieki zdrowotnej nie służy zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych pacjentów w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy z 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2020 r. poz. 611). Celem takiej placówki jest prowadzenie działalności leczniczej polegającej na udzielaniu świadczeń zdrowotnych (art. 3 ust. 1 i art. 4 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej – Dz. U. z 2020 r. poz. 295 z późn. zm.). Pobyt osób przebywających w zakładach opieki zdrowotnej ma charakter jedynie czasowy, nawet jeśli pobyt ten jest długotrwały, gdyż związany jest wyłącznie z leczeniem. Placówki takie bez wątpienia nie służą celom mieszkalnym”
W przypadku pozostawienia osób starszych w szpitalu, szpital powinien wszcząć procedurę, o której mowa w art. 30 ust. 1 ustawy z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 991 z późn. zm.). Przepis ten dotyczy osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (niezdolność do samodzielnej egzystencji oznacza naruszenie sprawności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację – art. 4 ust. 4 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych)
W pierwszej kolejności szpital wyznacza termin osobie, na której w stosunku do pacjenta ciąży ustawowy obowiązek alimentacyjny na odbiór pacjenta.
W przypadku, gdy osoba ta nie odbierze pacjenta,to kierownik podmiotu leczniczego zawiadamia niezwłocznie wójta (burmistrza, prezydenta) gminy o powyższych okolicznościach i organizuje transport sanitarny do miejsca jej pobytu na koszt gminy. (Gminie przysługuje żądanie zwrotu kosztów od osoby, na której ciąży wobec pacjenta ustawowy obowiązek alimentacyjny) .
Ponadto, kierownik podmiotu leczniczego może żądać od samego pacjenta bądź osoby, na której ciąży w stosunku do pacjenta ustawowy obowiązek alimentacyjny,zwrotu kosztów pobytu pacjenta,którego stan zdrowia nie wymaga dalszego udzielania świadczeń szpitalnych albo całodobowych i stacjonarnych świadczeń zdrowotnych innych niż szpitalne. Możliwość taka przysługuje niezależnie od uprawnień do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych.
Organ gminy a porzucenie
Organ gminy może powiadomić właściwy ośrodek pomocy społecznej o potrzebie interwencji bądź sąd opiekuńczy.
Jeżeli dana osoba nie wymaga leczenia szpitalnego, a jest osobą, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji to może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej.
Jeżeli osoba ta lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody. Takie orzeczenie sądu opiekuńczego, stanowi wówczas podstawę do przyjęcia osoby do domu pomocy społecznej.
Z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej może wystąpić również kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu. (art. 38 i 39 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego).
Koszty pobytu osoby w DPS
Art. 61 ust. 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej stanowi, że:
1. Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej
– przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.
2. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:
1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:
a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,
b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.
W przypadku odmowy przez małżonka, zstępnych, wstępnych zawarcia umowy o wysokości opłaty wnoszonej za pobyt mieszkańca jej wysokość ustalana jest w drodze decyzji organu gminy.
Z kolei, jeżeli sam mieszkaniec domu, jego małżonek, zstępny, wstępny nie wywiązują się z obowiązku opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, ustalonego w decyzji lub umowie, opłaty te zastępczo wnosi gmina, z której osoba ta została skierowana do domu pomocy społecznej.
Jeżeli dana osoba w dalszym ciągu wymaga leczenia szpitalnego, to należy wszcząć procedurę o umieszczenie jej w zakładzie leczniczo-opiekuńczym. Nie istnieje procedura przymusowego umieszczenia pacjenta w ZOL bez jego zgody, tak jak ma to miejsce w przypadku umieszczenia pacjenta w DPS. Natomiast przepisy stanowią pośrednio o możliwości zastąpienia zgody pacjenta stosownym orzeczeniem sądu opiekuńczego. Z zawiadomieniem o konieczności zastąpienia zgody pacjenta na umieszczenie w ZOL przez orzeczenie sądu może wystąpić kierownik podmiotu leczniczego. Sąd opiekuńczy na podstawie art. 570 kpc wszczyna postępowanie z urzędu.
Art. 6 rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 25 czerwca 2012 r. w sprawie kierowania do zakładów opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych stanowi, że wniosek, skierowanie oraz wywiad pielęgniarski i zaświadczenie lekarskie, o których mowa w § 3, nie są wymagane, w przypadku gdy sąd opiekuńczy wyda orzeczenie o umieszczeniu świadczeniobiorcy w zakładzie opiekuńczym. W takiej sytuacji orzeczenie sądu opiekuńczego stanowi podstawę do umieszczenia świadczeniobiorcy w zakładzie opiekuńczym.
Możliwość skierowania osoby do ZOL przewiduje art. 54 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, zgodnie z którym: osoba wymagająca wzmożonej opieki medycznej kierowana jest na podstawie art. 33a ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 2561, 2674 i 2770 oraz z 2023 r. poz. 605 i 650) do zakładu opiekuńczo-leczniczego lub pielęgnacyjno-opiekuńczego.