Blog

Czym jest mobbing?

W ślad za definicją uregulowaną w art. 94³ § 2 kodeksu pracy: „Mobbing oznacza działania lub zachowania dotyczące pracownika lub skierowane przeciwko pracownikowi, polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika, wywołujące u niego zaniżoną ocenę przydatności zawodowej, powodujące lub mające na celu poniżenie lub ośmieszenie pracownika, izolowanie go lub wyeliminowanie z zespołu współpracowników.”

Pracownik, który wskutek mobbingu doznał rozstroju zdrowia, może dochodzić od pracodawcy odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia.[1] Przepisy prawa pracy przewidują również możliwość żądania przez pracownika zasądzenia od pracodawcy odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, jeżeli pracownik, który doznał mobbingu lub wskutek mobbingu rozwiązał umowę o pracę.[2]

Żaden z przepisów prawa pracy nie przewiduje odpowiedzialności karnej w razie dopuszczenia się przez pracodawcę mobbingu.

Jakie działania pracodawcy mogą stanowić mobbing? Mogą to być przede wszystkim szykany, podstęp, opowiadanie anegdot i żartów na temat wybranej osoby, intrygi, oszczerstwa, manipulacje. Wspólnym mianownikiem ma być zamiar zaszkodzenia pracownikowi i naruszenie dobrych obyczajów.[3] Mobbing wyrażać się może również w: „ciągłym przerywaniu wypowiedzi, reagowaniu krzykiem, ciągłym krytykowaniu i upominaniu, upokarzaniu, stosowaniu pogróżek, unikaniu rozmów, niedopuszczaniu do głosu, ośmieszaniu, ograniczeniu możliwości wyrażania własnego zdania, nieformalnym wprowadzeniem zakazu rozmów z nękanym pracownikiem, uniemożliwieniu komunikacji z innymi, a także powierzaniu prac poniżej kwalifikacji i uwłaczających, odsunięciu od odpowiedzialnych i złożonych zadań, zarzucaniu pracą, lub niedawaniu żadnych zadań lub ich odbieraniu itp.[4]”

Co istotne, o mobbingu nie będą stanowić zachowania pojedyncze, incydentalne. Mobbing ma stanowić sumę zachowań lub działań o charakterze długotrwałym, co wynika wprost z wyżej wskazanej definicji mobbingu.

Mobbing jako podstawa odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 190a § 1 kodeksu karnego, tj. tzw. stalkingu

Obecnie żaden przepis prawa karnego nie stanowi wprost o odpowiedzialności karnej pracodawcy za mobbing. Nie oznacza to jednak tego, że pracodawca nie będzie mógł ponieść takiej odpowiedzialności, w razie zawiadomienia właściwych organów o dopuszczeniu się różnych negatywnych działań względem pracownika.

Który z przepisów może stanowić podstawę odpowiedzialności karnej?

Mobbing definiowany jest jako działania lub zachowania polegające na uporczywym i długotrwałym nękaniu lub zastraszaniu pracownika. Obecne prawo karne penalizuje uporczywe nękanie innej osoby, co wynika wprost z art. 190a § 1 kodeksu karnego, stanowiącego, iż: „Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby dla niej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.” Jest to przestępstwo tzw. stalkingu.

Pracodawca bądź inne osoby mogą więc dopuścić się przestępstwa uporczywego nękania, o ile zostanie wykazane, że działania lub zachowania tych osób należy zakwalifikować jako uporczywe nękanie, a nadto, że wzbudziły one u pracownika uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia, udręczenia albo istotnie naruszało jego prywatność. Co istotne, przestępstwo uporczywego nękania ścigane jest na wniosek pokrzywdzonego.[5] Oznacza to, że pracownik, który doznał mobbingu będzie musiał oprócz zawiadomienia organów ścigania wnieść o ściganie przestępstwa. Właściwe organy ścigania bez takiego wniosku nie podejmą się dalszych czynności w sprawie.

Jedynie w skrajnych przypadkach, tj. w razie targnięcia się na własne życie pracownika, który doznał nękania ze strony pracodawcy nie jest konieczny wniosek o ściganie. Uporczywe nękanie innej osoby, które wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia, udręczenia, wskutek którego pokrzywdzony targnie się na własne życie zagrożone jest karą pozbawienia wolności od lat 2 do 15.[6]

Doktryna definiuje nękanie jako ten sam proces wymagający powtarzalności w zachowaniu się sprawcy. Mogą to być zachowania jednorodne (jak np. ciągłe wydzwanianie), jak i różnorodne (jak np. wydzwanianie, wysyłanie SMS-ów itp.)[7].

Mobbing jako podstawa odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 207 § 1 kk, tj. znęcania się

W zależności od tego, z jakiego rodzaju działaniami bądź zachowaniami pracodawcy będziemy mieć do czynienia, mobbing może być rozpatrywany również jako przestępstwo znęcania się.

Zgodnie z art. 207 §  1 kodeksu karnego: „Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.”

Przepis dość ogólnie definiuje krąg osób, które mogą być pokrzywdzone przestępstwem. Wedle przepisu mogą być to osoby „pozostające w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy”. Takim stosunkiem zależności może być również stosunek pracy.[8] Znęcanie się może przyjmować różne postaci – zarówno fizyczną, jak i psychiczną. Znęcaniem się fizycznym będzie np. stosowanie przemocy fizycznej. Znęcanie psychiczne może stanowić m.in.: wyszydzanie, lżenie, upokarzanie, znieważanie, straszenie, stosowanie bezprawnych gróźb.

Może być więc tak, że doświadczany przez pracownika mobbing stanowi jednocześnie formę znęcania się pracodawcy nad nim.

Co ważne, odpowiedzialność karną za popełnienie przestępstwa stalkingu lub znęcania się ponoszą przede wszystkim osoby, które dopuściły się czynów zabronionych. W przypadku mobbingu jest nieco inaczej – pracodawca ma bowiem obowiązek przeciwdziałania mobbingowi (art. 94³ § 1 kodeksu pracy) przez co może ponosić odpowiedzialność za mobbing nawet wtedy, gdy sam nie dopuszczał się działań mobbingowych.[9]

Podsumowując, w obecnym stanie prawnym nie ma przepisu prawa karnego, który penalizowałby wprost mobbing w rozumieniu przepisów prawa pracy. Działania lub zachowania stanowiące mobbing mogą jednak wypełniać znamiona przestępstwa stalkingu bądź znęcania się. Ocena, czy mogło dojść do popełnienia przestępstw będzie uzależniona od wszelkich okoliczności sprawy i ostatecznie należy do właściwych organów.

[1] art. 94³ § 3 kodeksu pracy

[2] art. 94³ § 4 kodeksu pracy

[3] M. Gersdorf, A. Zwolińska [w:] W. Ostaszewski, M. Raczkowski, K. Rączka, M. Gersdorf, A. Zwolińska, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2024, art. 94(3)

[4] wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dn. 27.09.2012 r., III APa 27/12

[5] art. 190a § 4 kodeksu pracy

[6] art. 190a § 3 kodeksu pracy

[7] K. Wala [w:] Kodeks karny. Komentarz, red. J. Kulesza, Warszawa 2025, art. 190(a)

[8] J. Kulesza [w:] A. Behan, M. Filipczak, M. Grudecki, K. Patora, K. Wala, J. Kulesza, Kodeks karny. Komentarz, Warszawa 2025, art. 207

[9] M. Gersdorf, A. Zwolińska [w:] W. Ostaszewski, M. Raczkowski, K. Rączka, M. Gersdorf, A. Zwolińska, Kodeks pracy. Komentarz, wyd. IV, Warszawa 2024, art. 94(3)