Obowiązek ponoszenia kosztów
2024-07-19

Obowiązek ponoszenia kosztów umieszczenia członka rodziny w Domu Pomocy Społecznej

Kwestię kosztów pobytu osoby w Domu Pomocy Społecznej reguluje ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 901 z późn. zm.), dalej: ustawa. Zgodnie z art. 61 ust. 1 ustawy obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności: 1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, 2) małżonek, zstępni (dzieci, wnuki) przed wstępnymi (rodzice, dziadkowie), 3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

W pierwszej kolejności będzie to zatem sam mieszkaniec domu. Jest on jednak zobowiązany do odpłatności w wysokości nie wyższej niż 70% swojego dochodu (art. 61 ust. 2 pkt 1 ustawy). Mieszkaniec domu wnosi opłatę do kasy domu lub na jego rachunek bankowy. Opłata może być potrącana, za jego zgodą, z uzyskiwanej renty lub emerytury – przez właściwy organ emerytalno-rentowy, z zasiłku stałego mieszkańca domu – przez ośrodek pomocy społecznej albo centrum usług społecznych. Wówczas podmioty te przekazują potrąconą kwotę bezpośrednio na rachunek bankowy domu pomocy społecznej (art. 61 ust. 1 ustawy).

W dalszej kolejności zobowiązanymi do uiszczania opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej będą małżonek, następnie zstępni (dzieci, wnuki) oraz wstępni (rodzice, dziadkowie). W takiej sytuacji należy najpierw zawrzeć stosowną umowę o wysokości wnoszonej przez nich opłat za pobyt mieszkańca domu (art. 103 ust. 2 ustawy). Umowa taka zawierana jest pomiędzy osobą wnoszącą opłatę, a kierownikiem ośrodka pomocy społecznej albo dyrektorem centrum usług społecznych. Przy jej zawieraniu brana pod uwagę jest wysokość dochodów i możliwości. Przepisy ustawy szczegółowo regulują przesłanki, którym muszą odpowiadać krewni mieszkańca domu i stanowią, iż w przypadku osoby samotnie gospodarującej wnosi ona opłatę, jeżeli jej dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego, jednocześnie kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium. Z kolei w przypadku osoby pozostającej w rodzinie wnosi ona opłatę, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300%.

Przepisy a koszty

Kryterium dochodowe zostało ustalone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 14 lipca 2021 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz.U.2021.1296). Zgodnie z § 1 pkt 1 lit. a rozporządzenia dla osoby samotnie gospodarującej wynosi ono 776 zł, z kolei zgodnie z 1 pkt 1 lit. b rozporządzenia dla osoby w rodzinie wynosi ono 600 zł.

Zauważyć należy również, że pojawiają się informacje, wedle których kryterium dochodowe ma wzrosnąć od 1 stycznia 2025 roku. Wówczas ma ono wynosić, w przypadku osób samotnie gospodarujących 1010 zł, a w przypadku osób pozostających w rodzinie 823 zł . Kryterium dochodowe podlega weryfikacji co 3 lata, co wynika z art. 9 ust. 1 ustawy.

W konsekwencji, osoba samotnie gospodarująca może wnieść opłatę wówczas, gdy jej dochód jest wyższy niż kwota 2328 zł (776×3), ale jednocześnie kwota pozostająca do dyspozycji tej osoby już po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 2328 zł. Dopiero po łącznym spełnieniu dwóch przesłanek można mówić o możliwości wnoszenia opłaty.

W przypadku osób pozostających w rodzinie, czyli np. dzieci mieszkańca domu, które mają już własne rodziny, sytuacja prezentuje się następująco. Osoba taka może wnosić opłatę jeżeli jej posiadany dochód na osobę jest wyższy niż kwota 1800 zł (600×3) z zastrzeżeniem, że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż kwota 1800 zł na osobę w rodzinie.

Powyższe przepisy mają charakter bezwzględnie obowiązujących i przyjmuje się, że nie istnieje możliwość zawarcia umowy z członkiem rodziny, który nie spełnia wyżej wymienionych kryteriów dochodowych, nawet w sytuacji, w której członek rodziny wyraża taką chęć.

Jeżeli małżonek, zstępni lub wstępni odmówią zawarcia umowy o ponoszeniu opłat za pobyt mieszkańca domu pomocy społecznej, to zgodnie z art. 61 ust. 2D ustawy wysokość opłaty zostaje ustalona w drodze decyzji organu gminy właściwej dla mieszkańca domu z uwzględnieniem ograniczeń dotyczących dochodu, o którym mowa powyżej (ograniczenia wynikające z kryterium dochodowego).

Z kolei w przypadku odmowy przez małżonka, zstępnych lub wstępnych zawarcia umowy oraz niewyrażenia zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, wysokość ich opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej ustala, w drodze decyzji, organ gminy właściwej dla mieszkańca domu w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatą wnoszoną przez mieszkańca domu i opłatami wnoszonymi przez inne osoby obowiązane, tj. małżonka, zstępnych, wstępnych (art. 61 ust. 2E ustawy).

Przepisy stanowią również o tym, że w przypadku, gdy sam mieszkaniec domu bądź jego krewni w postaci małżonka, zstępnych bądź wstępnych, bądź też inne osoby zobowiązane do ponoszenia opłaty nie uiszczają opłaty ustalonej w decyzji bądź umowie to zobowiązana zastępczo do wnoszenia opłat staje się gmina, z której został skierowany mieszkaniec domu (art. 61 ust. 3 ustawy). Wysokość zobowiązania gminy została ustalona w wysokości różnicy pomiędzy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby bliskie.

Taki średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w domu pomocy społecznej o zasięgu gminnym – ustala wójt (burmistrz, prezydent miasta) i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku (art. 60 ust. 2 ustawy). W przypadku domu pomocy społecznej o zasięgu powiatowym – ustala starosta i ogłasza w wojewódzkim dzienniku urzędowym, nie później niż do dnia 31 marca każdego roku.

Została przewidziana również możliwość zwolnienia osób od ponoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej w całości lub w części, na podstawie złożonego wniosku oraz po przeprowadzeniu wywiadu środowiskowego. Przesłankami uzasadniającymi wniosek mogą w szczególności być wnoszenie opłat za pobyt w domu pomocy społecznej innego członka rodziny, przedstawienie wyroku sądu oddalającego powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej, czy też zostanie wykazane rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty (art. 64 ustawy). Istnieje również możliwość całkowitego zwolnienia od ponoszenia opłat w sytuacji, w której osoba ta przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu. Zwolnienia te obejmują zstępnych mieszkańca domu (art. 64a ustawy).

Podsumowanie

Podsumowując, przepisy ustawy szczegółowo regulują sposób ponoszenia kosztów utrzymania mieszkańca domu pomocy społecznej. Generalnie, do ich ponoszenia zobowiązany jest mieszkaniec domu, a w przypadku gdy nie jest on w stanie samodzielnie ponieść tychże kosztów, zostają one ponoszone przez członków jego najbliższej rodziny, co zostaje ustalone w drodze umowy bądź decyzji kierownika organu pomocy społecznej bądź dyrektora centrum usług wspólnych. To te organy będą władne do wydania decyzji, a także do jej egzekwowania.

Zobacz również – Warunki i tryb orzeczenia alimentów od dziadków na rzecz dzieci (wnuków)