Jaką odpowiedzialność ponosi wychowawca kolonijny za pozostające pod jego opieką dzieci korzystające z wypoczynku?
Wychowawca kolonijny bez wątpienia ponosi dużą odpowiedzialność za pozostające pod jego opieką dzieci korzystające z wypoczynku. Odpowiedzialność ta może być rozpatrywana na kilku płaszczyznach – np. cywilnej i karnej. Zakres odpowiedzialności będzie uzależniony od wielu czynników np. wieku dzieci, które wyjeżdżają na kolonie lub czynników, za które nie ponosi odpowiedzialności wychowawca jak np. sama organizacja wyjazdu i jego przebieg. Zakres obowiązków kierownika wypoczynku i wychowawcy kolonijnego reguluje rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży. Zgodnie z § 5 ust. 1 przywołanego rozporządzenia do obowiązków kierownika wypoczynku należą m.in.: kierowanie wypoczynkiem, opracowanie planu oraz rozkładu dnia podczas wypoczynku i kontrola ich realizacji, zapewnienie uczestnikom wypoczynku właściwej opieki od momentu przejęcia ich od rodziców do czasu ponownego przekazania rodzicom, czy zapewnienie uczestnikom zróżnicowanej diety. Wychowawca, zgodnie z § 5 ust. 2 przywołanego rozporządzenia, zobowiązany jest m.in. do: prowadzenia dziennika zajęć realizowanych podczas wypoczynku, organizowania zajęć zgodnie z rozkładem dnia, realizacji programu, sprawowania opieki nad uczestnikami wypoczynku zorganizowanymi w grupę w zakresie higieny, zdrowia, wyżywienia oraz innych czynności opiekuńczych, zapewnienia bezpieczeństwa uczestnikom wypoczynku zorganizowanym w grupę. Rozporządzenie wyraża również zakaz łączenia obowiązków kierownika wypoczynku z obowiązkami wychowawcy.[1] Jak więc widać, rozporządzenie ściśle precyzuje zakres odpowiedzialności kierownika wypoczynku – od momentu przejęcia dziecka od rodziców do czasu ponownego przekazania rodzicom, a w przypadku pełnoletnich uczestników wypoczynku – z miejsca i do miejsca zbiórek wyznaczonych przez organizatora wypoczynku.[2]
Jakie obowiązki ma wychowawca kolonijny, gdy wydarzy się wypadek podczas wypoczynku?
Przepisy precyzują również obowiązki kadry w razie wystąpienia wypadku. Zgodnie z art. 92l ust. 1 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty: „każda osoba wchodząca w skład kadry wypoczynku, która powzięła wiadomość o wypadku z udziałem uczestnika wypoczynku, niezwłocznie udziela mu pierwszej pomocy i zapewnia opiekę, a w razie potrzeby powiadamia podmioty ustawowo powołane do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.” Kierownik wypoczynku, bądź upoważniony przez niego wychowawca zobowiązany jest do niezwłocznego zawiadomienia rodziców uczestnika, który uległ wypadkowi (ew. osoby wskazanej przez pełnoletniego uczestnika w karcie kwalifikacyjnej), organizatora wypoczynku, kuratora oświaty właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania organizatora wypoczynku oraz kuratora oświaty właściwego ze względu na miejsce lokalizacji wypoczynku, a jeżeli wypoczynek organizuje szkoła lub placówka – dyrektora szkoły, radę rodziców, organ prowadzący szkołę lub placówkę, ponadto prokuratora – jeżeli wypadek jest śmiertelny, zbiorowy lub ciężki, a także Państwowego Inspektora Sanitarnego – w przypadku zatrucia pokarmowego, do którego doszło do na terenie kraju.[3] Po wypadku przeprowadzane jest postępowanie powypadkowe oraz sporządzany jest protokół powypadkowy. Protokół sporządzany jest w trzech egzemplarzach: po jednym dla rodziców uczestnika (ew. dla pełnoletniego uczestnika bądź osoby przez niego wskazanej w karcie kwalifikacyjnej), organizatora wypoczynku oraz kuratora oświaty właściwego ze względu na miejsce lokalizacji wypoczynku.[4] Co ważne, rodzice dziecka, który uległ wypadkowi (ew. pełnoletni uczestnik bądź osoba przez niego wskazana w karcie kwalifikacyjnej) mają prawo zgłoszenia pisemnych zastrzeżeń do ustaleń w protokole powypadkowym w terminie 7 dni od dnia otrzymania protokołu. W razie stwierdzenia, że zastrzeżenia są zasadne kierownik wypoczynku lub upoważniony wychowawca zmieniają lub uzupełniają protokół.[5]
Powyższe miałoby więc zastosowanie, gdyby dziecko przebywające na koloniach doznało wypadku – np. wypadku komunikacyjnego w czasie jazdy autobusem, autokarem, wypadku w czasie korzystania z akwenów wodnych i innych atrakcji przewidzianych w programie kolonii. Za wszelkie zdarzenia tego rodzaju odpowiedzialność poniesie kierownik i wychowawca kolonijny, skoro zdarzenie miało miejsce w momencie, kiedy ich zadaniem było zapewnienie bezpieczeństwa uczestnikom kolonii.
Czy wychowawca kolonijny poniesie odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez dziecko na koloniach?
Kodeks cywilny jasno precyzuje zasady odpowiedzialności za szkody wyrządzone przez dziecko (np. uszkodzenie czyjegoś mienia, ciała drugiej osoby itp.). Zgodnie z art. 426 kc „Małoletni, który nie ukończył lat trzynastu, nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę.” Przepis jest jednoznaczny – jeżeli na kolonie wyjeżdża grupa dzieci w wieku poniżej 13 r.ż., nie poniosą one bezpośrednio odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Za szkody odpowiedzialność poniosą osoby zobowiązane do nadzoru nad dzieckiem (na mocy ustawy bądź umowy). Na koloniach taką odpowiedzialność może ponieść wychowawca kolonijny – jednakże jednoznaczne ustalenie będzie wymagało wzięcia pod uwagę wszystkich okoliczności sprawy, a także umowy zawieranej z organizatorem kolonii (o ile była zawierana).
Jeżeli zaś szkodę wyrządzi dziecko, które ukończyło 13 lat to nie można „automatycznie” przyjąć, że ponosi ono zawsze odpowiedzialność za szkodę. Dalej będzie możliwość przypisania winy osobom sprawującym nadzór nad dzieckiem na koloniach z uwagi na treść art. 427 kc. Przepis ten stanowi, że „kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru.” Nie można zatem wykluczyć, że małoletniemu powyżej 13 r.ż. nie będzie można przypisać winy za wyrządzoną szkodę, z uwagi na jego stan psychiczny (np. wolniejszy rozwój intelektualny lub emocjonalny[6]), co będzie oznaczało, że to opiekunowie kolonijni będą mogli zostać zobowiązani do naprawienia szkody wyrządzonej przez dziecko.
Jaką odpowiedzialność może ponieść opiekun na koloniach na gruncie prawa karnego?
W zależności od tego, z jaką sytuacją będziemy mieć do czynienia – odpowiedzialność wychowawcy na koloniach będzie można oprzeć o poniższe podstawy prawne.
Jeżeli nieletni przebywający na koloniach popełni przestępstwo wskazujące na jego demoralizację – wychowawca kolonijny może ponieść odpowiedzialność karną, w razie gdyby doszło do rażącego naruszenia obowiązków opiekuńczych.[7] Taki czyn stanowić może wykroczenie zagrożone karą ograniczenia wolności, grzywny albo nagany. Jeżeli nieletni wyrządzi swym czynem szkodę to dodatkowo sąd orzec może nawiązkę do 1.000 zł.[8] Powyższe okoliczności, w tym ewentualne „rażące naruszenie obowiązków opiekuńczych” wychowawcy musi być ustalone w postępowaniu.
Wykroczenie stanowić może również dopuszczenie przez opiekuna do przebywania dziecka do lat 7 albo innej osoby niezdolnej do rozpoznania lub obronienia się przed niebezpieczeństwem w okolicznościach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka.[9] Takimi innymi osobami mogą być więc i starsze dzieci. Ocena, czy mogło dojść do popełnienia wykroczenia będzie uzależniona od wszystkich okoliczności sprawy. Ww. wykroczenie zagrożone jest karą grzywny albo karą nagany.
W razie poważniejszych wypadków, opiekun może ponieść odpowiedzialność karną za narażenie dzieci na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Czyn ten zagrożony jest karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.[10] Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego, w razie nieumyślnego działania sprawcy.[11]
Na wychowawcy kolonijnym ciąży wiele różnych obowiązków – część z nich wynika wprost z wcześniej przytoczonego rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży, kolejna część wynika z przepisów powszechnie obowiązującego prawa. Ustalenie odpowiedzialności danej osoby następuje jednak w odpowiednim postępowaniu, tak więc każde zdarzenie będzie badane i odpowiednio oceniane przez właściwe organy.
[1] § 5 ust. 3 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży
[2] § 5 ust. 1 pkt 5 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 marca 2016 r. w sprawie wypoczynku dzieci i młodzieży
[3] art. 92l ust. 2 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
[4] art. 92l ust. 6 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
[5] art. 92l ust. 7 i 8 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty
[6] L. Jantowski [w:] Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, red. M. Balwicka-Szczyrba, A. Sylwestrzak, LEX/el. 2025, art. 427
[7] art. 105 § 2 kw
[8] art. 105 § 3 kw
[9] art. 106 kw
[10] art. 160 § 2 kk
[11] art. 160 § 5 kk