Blog

1. Stosunek pracy

W przypadku umowy o pracę, autorskie prawa majątkowe do utworu przechodzą na pracodawcę z chwilą jego przyjęcia, o ile utwór został stworzony w wyniku wykonywania obowiązków pracowniczych. Jak wskazuje A. Niewęgłowski, „użyte w przepisie wyrażenie „umowa o pracę” należy odnosić do stosunku pracy” – w tym ujęciu rozróżnia się stosunek pracy od stosunków cywilnoprawnych, które nie mieszczą się w zakresie art. 12 pr. aut. i pr. pokr.¹.

Z kolei red. E. Ferenc-Szydełko podkreśla, że „nie każdy utwór stworzony przez pracownika jest utworem pracowniczym, a tylko taki, który powstał w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy”². Do skutecznego przejścia praw autorskich niezbędne jest więc, by obowiązek tworzenia utworu wynikał z treści umowy o pracę lub zakresu obowiązków pracownika.

2. Umowa zlecenia i umowa o dzieło

W przypadku umów cywilnoprawnych, takich jak umowa zlecenia lub o dzieło, nie ma zastosowania art. 12 pr. aut. W tych przypadkach nabycie praw autorskich wymaga wyraźnego uregulowania umownego. A. Niewęgłowski zaznacza, że „w razie milczenia podstawę do przeniesienia praw autorskich majątkowych […] zleceniodawca może wywodzić z przepisu art. 740 zdanie drugie k.c.”, jednak tylko w odniesieniu do rezultatów uzyskanych w wykonaniu zlecenia³.

Umowa zlecenia charakteryzuje się brakiem podporządkowania przyjmującego zlecenie względem dającego zlecenie, co odróżnia ją zasadniczo od stosunku pracy. W związku z tym, o ile nie postanowiono inaczej, autorskie prawa majątkowe do utworów powstałych w ramach realizacji umowy zlecenia przysługują ich twórcy. Jedynie w drodze umownego przeniesienia praw lub udzielenia licencji możliwe jest ich nabycie przez zleceniodawcę. W praktyce wskazane jest, aby już w umowie zawarte były szczegółowe postanowienia dotyczące przejścia praw autorskich i określenia pól eksploatacji. Brak takich postanowień skutkuje wątpliwościami interpretacyjnymi co do zakresu nabycia praw.

W przypadku umowy o dzieło, przeważa pogląd, że zamawiający nabywa własność egzemplarza dzieła (corpus mechanicum), ale nie prawa autorskie do jego treści (corpus mysticum), chyba że strony wyraźnie postanowiły inaczej. Jak zauważa E. Ferenc-Szydełko, wykonanie dzieła samo w sobie nie przenosi majątkowych praw autorskich, a jedynie w wyjątkowych przypadkach można przyjąć dorozumianą licencję niewyłączną, jeśli z okoliczności wynika, że zamawiający musi móc korzystać z utworu dla osiągnięcia celu umowy². Taki model dopuszcza również orzecznictwo, które wskazuje, że brak ustaleń umownych nie oznacza automatycznego nabycia praw przez zamawiającego, lecz jedynie domniemanie udzielenia licencji na określonych polach eksploatacji.
Jak wskazuje SN w wyroku z 24.08.2007 r., skutkiem wykonania dzieła w braku zastrzeżeń umownych nie jest przeniesienie majątkowych praw autorskich, lecz udzielenie niewyłącznej licencji⁴.

3. Inne stosunki cywilnoprawne

W przypadku innych form współpracy cywilnoprawnej, np. umów nienazwanych (mieszanych) czy świadczeń realizowanych na podstawie kontraktów B2B, również nie znajduje zastosowania art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – odpowiednie będą przepisy o zleceniu (art. 750 k.c.). Jak wskazuje A. Niewęgłowski, przepisy o zleceniu stosuje się jedynie odpowiednio, a obowiązki stron, w tym przeniesienie praw do utworu, muszą wynikać z wyraźnych postanowień umownych¹.

Nie sposób pominąć problematyki prac wykonywanych w tzw. modelu body leasingu, zwłaszcza w branży IT. Jak zauważa E. Ferenc-Szydełko, aby doszło do nabycia praw autorskich przez podmiot, na rzecz którego delegowano pracownika, konieczne jest zawarcie stosownej umowy obejmującej obowiązek tworzenia określonych utworów i precyzującej przejście praw autorskich². W braku takich ustaleń twórca zachowuje prawa autorskie, a klient podmiotu świadczącego usługi nie może legalnie wykorzystywać efektów pracy. Podkreśla się także, że nie wystarczy korzystanie z infrastruktury zamawiającego – nie stanowi to samodzielnej podstawy do nabycia praw autorskich przez zleceniodawcę⁵.

Z tego względu w praktyce istotne jest zawieranie precyzyjnych klauzul umownych, w których określa się, kto, w jakim zakresie i na jakich polach eksploatacji nabywa prawa do utworu. Brak takich ustaleń może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych, w tym do odpowiedzialności za naruszenie praw autorskich.

4. Wnioski

Uprawnienia pracodawcy lub zleceniodawcy względem utworów tworzonych w ramach relacji zawodowych zależą w dużej mierze od rodzaju stosunku prawnego łączącego strony. W przypadku stosunku pracy obowiązuje szczególny mechanizm przejścia autorskich praw majątkowych na pracodawcę. W relacjach cywilnoprawnych konieczne jest natomiast zawarcie wyraźnych postanowień umownych, regulujących kwestie własności autorskiej.

1. A. Niewęgłowski [w:] Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 12.
2. E. Ferenc-Szydełko (red.), Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Komentarz. Wyd. 4, Warszawa 2021.
3. A. Niewęgłowski [w:] Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 12.
4. Wyrok SN z 24.08.2007 r., V CSK 150/07, LEX nr 485891.
5. A. Niewęgłowski [w:] Prawo autorskie. Komentarz, Warszawa 2021, art. 12.

Przygotował Filip Dąbrowski