alimenty od małżonka
2024-10-16

Alimenty od małżonka

Istnieją dwie możliwości uzyskania alimentów od małżonka. Pierwszą sytuacją jest ta, w której małżonek, znajduje się w niedostatku i z tego powodu żąda dostarczenia środków utrzymania w zakresie odpowiadającym jego usprawiedliwionym potrzebom(1). Małżonek wnioskujący o przyznanie alimentów musi być rozwiedziony i nie może być uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia małżeńskiego. Oznacza to, że w orzeczeniu rozwodowym sąd nie może stwierdzić, że wyłączną winę za rozkład pożycia małżeńskiego ponosi małżonek wnioskujący.

 

(1) art. 60 § 1 kro: „małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.”

 

W takiej sytuacji obowiązek alimentacyjny z jednej strony wyznaczają usprawiedliwione potrzeby wnioskującego, a z drugiej strony możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego. Należy zaznaczyć, że „możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego określają zarobki i dochody, jakie uzyskiwałby przy pełnym wykorzystaniu swych sił fizycznych i zdolności umysłowych, nie zaś rzeczywiste zarobki i dochody”(2).

 

(2) uchwała SN(CI) z 16.12.1987 r., III CZP 91/86

 

Drugą sytuacją, w której można wnioskować o zasądzenie alimentów, jest ta, w której jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociągnął za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego(3). Sąd, może orzec o obowiązku przyczyniania się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, nawet jeżeli małżonek niewinny nie znajduje się w niedostatku.

 

(3) art. 60 § 2 kro: „jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.”

 

I. Uzyskanie alimentów od byłego małżonka ze względu na niedostatek

W takiej sytuacji alimenty można uzyskać w czasie postępowania o rozwód, jak i już po orzeczeniu rozwodu.  Art. 60 § 1 kro nie wskazuje w jakim terminie możliwe jest zgłoszenie żądania. Należy wysnuć wniosek, że możliwość żądania alimentów nie jest ograniczona terminem. W doktrynie wskazuje się wprost, że stan niedostatku nie musi istnieć w chwili orzeczenia rozwodu, a może powstać również po upływie pewnego czasu od rozwodu(4). Decydującymi przesłankami, które stanowią o tym uprawnieniu jest wystąpienie niedostatku oraz ustalenie, że małżonek wnioskujący nie został uznany jako wyłącznie winny rozkładu pożycia.

 

(4) J. Sasiak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 60

 

Niedostatek definiuje się jako niemożliwość samodzielnego zaspokojenia minimalnego standardu egzystencji i to pomimo podejmowanych starań przez małżonka(5). Małżonek wnioskujący o zasądzenie na jego rzecz alimentów musi w pierwszej kolejności wykazać, że pozostaje w niedostatku i nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić potrzeb. Dopiero w momencie wykazania tej przesłanki, Sąd ocenić może majątkowe i zarobkowe drugiego małżonka. Niewykazanie przesłanki niedostatku przesądza o niezasadności żądania alimentów.

 

(5) Rozwiedziony małżonek znajduje się w niedostatku wtedy, gdy własnymi siłami nie jest w stanie zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb w całości lub w części.” (wyrok SN z 16.07.1998 r., I CKN 524/98).

 

Jako osoby uprawnione do żądania alimentów wskazuje się na „osoby, które nie mają żadnych lub wystarczających możliwości zarobkowych lub majątkowych. Będą to np. osoby niezdolne do pracy z powodu choroby lub podeszłego wieku, nie pobierające renty w ogóle lub pobierające ją w wysokości nie pozwalającej na pokrycie wszystkich ich usprawiedliwionych potrzeb, jeśli oczywiście nie mają majątku, z którego te potrzeby mogłyby być zaspokojone.(6)”
W orzecznictwie kładzie się nacisk na wykorzystanie w pełni wszystkich możliwości małżonka wnioskującego o zasądzenie alimentów w celu uzyskania dochodów niezbędnych do zaspokojenia własnych usprawiedliwionych potrzeb.(7)

 

(6) wyrok SN z 5.05.1999 r., III CKN 146/99

(7) wyrok SA w Poznaniu z 10.02.2004 r., I ACa 1422/03

 

Z kolei pojęcie usprawiedliwionych potrzeb nie można jednoznacznie zdefiniować. Oceniane są one indywidualnie w zależności od cech uprawnionego. Generalnie można przyjąć, że do takich potrzeb należeć będą potrzeby związane z mieszkaniem, ogrzewaniem, oświetleniem, wyżywieniem, ale także leczeniem.
W orzecznictwie podnosi się również, że możliwość żądania alimentów od byłego małżonka ma charakter subsydiarny. W pierwszej kolejności, małżonek powinien wykorzystać własne siły i możliwości, a dopiero pomocniczo skorzystać z możliwości alimentacji od byłego małżonka.

Należy również zauważyć, że dla obowiązku alimentacyjnego znaczenie ma fakt otrzymania spłat w wyniku podziału majątku wspólnego.

Potrzebujesz pomocy radcy prawnego ? Zapraszam do kontaktu

II. Alimenty od małżonka winnego rozkładu pożycia dla małżonka niewinnego z uwagi na istotne pogorszenie sytuacji materialnej

Aby Sąd zasądził alimenty na podstawie art. 60 § 2 kro muszą zostać spełnione dwie przesłanki. Pierwszą z nich jest wskazanie osoby wyłącznie winnej rozkładu pożycia małżeńskiego, co wynika wprost z treści sentencji wyroku rozwodowego. Drugą przesłanką jest istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego wskutek rozwodu.
Ocena pogorszenia sytuacji materialnej małżonka niewinnego wskutek rozwodu polega na „porównaniu sytuacji, w jakiej małżonek niewinny znajdzie się po rozwodzie, z sytuacją, w jakiej by się znajdował, gdyby pożycie małżonków funkcjonowało prawidłowo.(8)” Nie są istotne jednak ewentualne zmiany, które zaszły pomiędzy faktycznym rozstaniem małżonków, a orzeczeniem rozwodu.

 

(8) wyrok SN z 28.10.1980 r., III CRN 222/80

 

Uchwała Sądu Najwyższego z dn. 16.12.1987 r., III CZP 91/86, wyjaśnia, że „przyjęte uregulowanie nie daje wprawdzie małżonkowi niewinnemu prawa do równej stropy życiowej z małżonkiem zobowiązanym, lecz małżonek niewinny ma prawo do bardziej dostatniego poziomu życia, aniżeli tylko zaspokajanie usprawiedliwionych potrzeb. Pojęcie stopy życiowej stanowi element, który przy określeniu usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego trzeba także brać pod uwagę.”
Takie pogorszenie sytuacji materialnej nie może mieć jednak cech niedostatku.
Art. 60 § 2 kro stanowi również o przyczynianiu się małżonka uznanego za wyłącznie winnego rozkładu pożycia w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego. Odpowiedni zakres będzie uzależniony od okoliczności faktycznych danej sprawy, a do dokonania oceny może służyć porównanie m.in. stopy życiowej, jaką obojgu rozwiedzionym małżonkom zapewniają ich możliwości zarobkowe i majątkowe.(9)

 

(9) uchwała SN(CI) z 16.12.1987 r., III CZP 91/86

 

W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że okolicznościami uzasadniającymi zasądzenie alimentów mogą być „długotrwałość pożycia małżeńskiego, osobiste starania niewinnego małżonka o wychowanie dzieci stron, wkład pracy w prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, podeszły wiek lub zły stan zdrowia, powodujące brak realnej możliwości wyrównania negatywnych skutków rozwodu własnymi siłami małżonka niewinnego(10).”

 

(10) J. Sasiak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 60

 

Z kolei jako sytuacje, w których żądanie małżonka może być oddalone wskazano na dążenie małżonka niewinnego do życia na koszt małżonka wyłącznie winnego, np. niepodejmowanie żadnej pracy, pomimo powiadania wyższego wykształcenia i dobrego stanu zdrowia(11), czy też zawinione popadnięcie w niedostatek lub umyślne wywołanie sytuacji prowadzącej do żądania alimentów.

 

(11) wyrok SN z 14.02.2001 r., I CKN 1341/00

 

III. Wygaśnięcie obowiązku alimentacyjnego

Obowiązek alimentacyjny wygasa w każdym przypadku w razie zawarcia nowego małżeństwa przez małżonka ubiegającego się o zasądzenie na jego rzecz alimentów, o czym stanowi art. 60 § 3 kro.
Przepis powyższy stanowi jedynie o zawarciu małżeństwa, wobec czego samo pozostawania przez małżonka uprawnionego do alimentacji w związku nieformalnym nie stanowi przesłanki wygaśnięcia obowiązku alimentacyjnego(12).

 

(12) „Pozostawanie w konkubinacie przez uprawnionego do alimentacji rozwiedzionego małżonka nie jest ustawową przesłanką wygaśnięcia wobec niego obowiązku alimentacyjnego drugiego z rozwiedzionych małżonków.” (wyrok SN z 10.07.1998 r., I CKN 788/97)

 

Taka okoliczność nie jest jednak bez znaczenia dla oceny sytuacji majątkowej rozwiedzionego małżonka. W orzecznictwie pojawił się pogląd, iż majątkowe możliwości partnera rozwiedzionego małżonka powinny być brane pod uwagę. W wyroku Sądu Najwyższego z 11.07.2000 r., II CKN 1015/00 sąd orzekł, że „usprawiedliwione potrzeby rozwiedzionego małżonka, pozostającego w związku nieformalnym (faktycznym), podlegają ocenie z uwzględnieniem także możliwości zarobkowych i majątkowych partnera rozwiedzionego małżonka w tym związku. W przeciwnym wypadku uprawniony do alimentacji rozwiedziony małżonek byłby w sytuacji uprzywilejowanej w stosunku do drugiego z tych rozwiedzionych małżonków, co niewątpliwie godziłoby w zasady współżycia społecznego (art. 5 kc).”
Ewentualne zawarcie nowego małżeństwa przez małżonka zobowiązanego do alimentacji nie powoduje wygaśnięcia obowiązku, jednakże wpływać może na rozmiar i zakres możliwości majątkowych i zarobkowych.(13)

 

(13) J. Sasiak [w:] Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz aktualizowany, red. M. Fras, M. Habdas, LEX/el. 2023, art. 60

 

Ponadto, jeżeli osobą zobowiązaną do uiszczania alimentów jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia, obowiązek alimentacyjny wygasa z upływem lat pięciu od orzeczenia rozwodu. Sąd ma jednak możliwość przedłużenia powyższego terminu, na żądanie małżonka uprawnionego do żądania alimentów, ze względu na wyjątkowe okoliczności sprawy.
Pięcioletni termin biegnie od dnia uprawomocnienia się wyroku rozwodowego.
Jeżeli zaś, zobowiązanym do uiszczania alimentów jest małżonek, który został uznany za winnego rozkładu pożycia, to powyższy 5-letni termin nie obowiązuje.(14)

 

(14) „Natomiast treść art. 60 § 3 zdanie drugie k.r.o. a contrario wskazuje, że gdy zobowiązanym do dostarczania środków utrzymania małżonkowi rozwiedzionemu jest małżonek, który został uznany za winnego rozkładu pożycia to obowiązek ten nie jest ograniczony wskazanym w tym przepisie 5-letnim terminem. Brak jest zatem podstaw do zrównywania sytuacji prawnej małżonków, których wspólnie uznano za winnych rozkładu pożycia małżeńskiego z sytuacją prawną małżonków, których wina nie była ustalana.” (wyrok SA w Gdańsku z 17.05.2013 r., III AUa 1571/12)

 

IV. Zmiana orzeczenia o alimentach

W każdej sytuacji istnieje możliwość zmiany orzeczenia o alimentach, na podstawie art. 138 kro, tj. w razie zmiany stosunków. W przypadku zmiany stanu faktycznego, np. w sytuacji, w której stan majątkowy małżonka i jego sytuacja finansowa uległa poprawie, istnieje możliwość zmiany orzeczenia o alimentach.

Zobacz również wpis – Co się należy żonie w separacji? Kompletny przewodnik po prawach i obowiązkach